Viêm gan là tình trạng tổn thương gan, đặc trưng bởi sự hiện diện của các tế bào viêm do nhiễm khuẩn, nhiễm độc hay quá trình tự miễn cơ thể. Mọi đối tượng kể cả người già hay trẻ em đều có thể mắc bệnh viêm gan.
Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh viêm gan do virus là nguyên nhân thứ 7 gây tử vong trên toàn cầu. Ở nước ta, viêm gan do virus đứng thứ ba trong số các nguyên nhân gây tử vong. Việt Nam cũng là quốc gia tiêu thụ bia cao nhất Đông Nam Á, đứng thứ 3 châu Á với 3,4 tỷ lít bia trong năm 2015 – một thói quen lớn nhất trực tiếp gây tổn thương trầm trọng lá gan của bạn.
Với việc là quốc gia nằm trong vùng dịch tễ có tỷ lệ mắc viêm gan cao, mức độ tiêu thụ rượu bia gia tăng cùng với tình trạng thực phẩm “bẩn” báo động như hiện nay, uớc tính trung bình mỗi năm cả nước có trên 10.000 ca ung thư gan mới phát hiện, tỷ lệ này cao nhất thế giới.
Có những loại viêm gan cấp tính có thể tự khỏi nhưng có những loại viêm gan chuyển thành mãn tính và tiếp tục tiến triển thành xơ gan và ung thư gan. Nếu không được phát hiện, phòng ngừa và điều trị kịp thời, viêm gan để lại gánh nặng chi phí cho gia đình, ngành y tế và toàn xã hội nếu không được phát hiện, phòng ngừa và điều trị kịp thời.
I. Định nghĩa và triệu chứng của viêm ganViêm gan được định nghĩa là tình trạng tổn thương nhu mô gan, đặc trưng bởi sự hiện diện của các tế bào viêm do nhiều nguyên nhân.
Các biểu hiện lâm sàng điển hình gợi ý đến viêm gan bao gồm như vàng da, vàng mắt, đau hạ sườn phải, nước tiểu sậm màu, bụng chướng to… Tuy nhiên, những triệu chứng điển hình này chỉ xảy ra khoảng 25% trường hợp và thường xuất hiện ở giai đoạn muộn.
Ở giai đoạn đầu, viêm gan thường có những triệu chứng không đặc trưng và dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác như mệt mỏi, suy nhược, ăn uống kém, rối loạn tiêu hóa.
II. Nguyên nhân gây viêm gan
II. Nguyên nhân gây viêm ganCó ba nhóm nguyên nhân chính gây viêm gan là viêm gan do nhiễm khuẩn, viêm gan do nhiễm độc và viêm gan tự miễn.
1. Viêm gan do nhiễm virus, ký sinh trùng
● Viêm gan do nhiễm virus
Theo Tổ chức Y tế thế giới, viêm gan do siêu vi được xem là kẻ giết người thầm lặng, mỗi năm có thể làm tử vong 1,5 triệu người trên toàn cầu. Hiện nay, y học ghi nhận những virus gây viêm gan như virus viêm gan A, B, C, D, E, G và những virus khác như CMV, EBV; virus herpes, virus quai bị, virus rubella,…
Hai loại virus viêm gan A và viêm gan E được truyền qua đường tiêu hóa, các loại virus viêm gan còn lại được truyền qua đường máu. Tất cả các siêu vi này đều gây nên bệnh viêm gan cấp tính. Ngoài ra, siêu vi viêm gan B, C, D, G còn diễn tiến thành viêm gan mãn tính và đưa đến các biến chứng nguy hiểm đến tính mạng như xơ gan, suy gan và ung thư gan. Hiện nay, mới chỉ có vaccine ngừa virus viêm gan A và viêm gan B.
“Theo thống kê của Bộ Y tế, có 8-25% dân số đangg mắc viêm gan siêu vi B. Uớc tính đến năm 2020, cả nước sẽ có 8 triệu người nhiễm virus viêm gan B mạn tính. Trên thực tế lâm sàng, nguyên nhân dẫn đến ung thư gan chủ yếu là viêm gan mãn tính do virus viêm gan C (HCV) và viêm gan B (HBV) dẫn đến xơ gan. Đây cũng là bệnh cảnh nền của 70-80% tổng số ca ung thư gan”.
● Viêm gan do nhiễm ký sinh trùng
Trong chu kỳ phát triển bệnh sốt rét, ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum từng có thời gian sống ký sinh tại gan cũng là một nguyên nhân làm cho gan bị ảnh hưởng. Trong bệnh cảnh này, gan thường sưng to. Các vai trò quan trọng của gan như chống độc, dự trữ…đều bị thương tổn. Nếu được điều trị tốt, sau từ 2- 3 tuần gan có thể khôi phục trở lại bình thường. Nhưng nếu việc điều trị không đạt hiệu quả, bệnh nhân có thể bị viêm gan, nặng hơn nữa là xơ gan.
Ngoài ra, việc mắc một số loại amip cũng có thể gây viêm gan amip. Ở giai đoạn viêm gan, bệnh nhân thường sốt cao, có thể kèm rét run 39 – 400C, có thể kèm buồn nôn hoặc nôn, đau nhiều hạ sườn phải. Đau gia tăng khi thở sâu, ho, khám thấy gan lớn.
2. Viêm gan do độc chất
Theo báo cáo của Hiệp hội Bia Rượu Nước giải khát Việt Nam, mức tiêu thụ đồ uống có cồn, đặc biệt là bia tại Việt Nam đã tăng gấp đôi trong 5 năm qua. Mức tiêu thụ trung bình một năm của nam giới là 27,4 lít, gấp hơn 4 lần mức trung bình toàn cầu. Mức độ tiêu thụ rượu bia gia tăng kéo theo tình trạng viêm gan do rượu cũng tăng theo.
Viêm gan do rượu bia là tình trạng viêm và hoại tử tế bào gan với các triệu chứng như chán ăn, buồn nôn, ói, đau bụng, sốt, vàng da, thỉnh thoảng có rối loạn tâm thần. Viêm gan do rượu bia là tình trạng tiến triển của bệnh gan nhiễm mỡ do rượu bia và có thể diễn biến thành xơ gan cũng do rượu bia.
“Theo thống kê của Bộ Y tế, hiện có hơn 1.000 loại thuốc được báo cáo làm tổn thương gan. Trong đó, phần lớn là các thuốc được chuyển hóa ở gan gây ngộ độc gan do sử dụng quá liều hoặc trong một thời gian dài. Các loại thuốc này gây tổn thương hệ thống khử độc của tế bào gan, từ đó làm giảm khả năng thải độc ở gan rồi dần phá hủy toàn bộ gan”.
Công bố của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) vào tháng 12/2015 cho thấy, thực phẩm “bẩn” không chỉ chứa những loại virus, vi khuẩn, ký sinh trùng mà còn chứa rất nhiều các loại chất hóa học, chất bảo quản, tồn dư chất bảo vệ thực vật, kháng sinh, chất tạo nạc… Các chất này chính là nguyên nhân của 200 căn bệnh phổ biến, từ tiêu chảy đến ung thư. Ước tính mỗi năm có đến 600 triệu người mắc bệnh do thực phẩm bẩn.
Khi vào cơ thể, các chất độc hại trong thực phẩm “bẩn” khiến gan sớm suy yếu vì nhiễm độc. Báo cáo của Quỹ Nghiên cứu Ung thư thế giới (WCRF) cũng cho thấy, sử dụng các loại thực phẩm “bẩn” đặc biệt có chứa độc tố vi nấm Aflatoxin chính là “thủ phạm” gây ung thư gan – một trong những loại bệnh ung thư gây tử vong hàng đầu thế giới.
3. Viêm gan tự miễn
Viêm gan tự miễn là tình trạng viêm ở gan xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể tự tấn công gan. Mặc dù nguyên nhân của bệnh viêm gan tự miễn không hoàn toàn rõ ràng, nhưng người ta nhận thấy rằng một số bệnh, chất độc và các loại thuốc có thể gây ra viêm gan tự miễn ở những người nhạy cảm, đặc biệt là phụ nữ. Nếu không điều trị viêm gan tự miễn có thể dẫn đến xơ gan. Tuy nhiên, viêm gan tự miễn là bệnh rất hiếm gặp, tỉ lệ lưu hành bệnh khoảng 1.9/100 000.
III. Biến chứng nguy hiểm do viêm gan gây ra
Viêm gan do bất kỳ nguyên nhân nào nếu không được điều trị và có cách bảo vệ gan đúng cách đều có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm và không thể hồi phục là xơ gan và ung thư gan.
1. Xơ gan
Xơ gan là bệnh gan mãn tính trong đó tế bào gan bị thoái hóa hoại tử và được thay bởi những tế bào gan tân sinh và các dải xơ. Điều này làm cho cấu trúc tiểu thùy gan bị thay đổi thành những nốt tân sinh không có chức năng.
Các triệu chứng của xơ gan bao gồm ảnh hưởng từ việc tăng áp lực tĩnh mạch cửa và suy yếu tế bào gan. Tăng áp lực tĩnh mạch cửa làm cho bệnh nhân bị cổ trướng (báng bụng), giãn tĩnh mạch thực quản gây nôn ra máu và tiêu phân đen, lách to và giãn tĩnh mạch trực tràng (trĩ). Tình trạng xơ hóa làm hoạt động của gan suy giảm, với cách triệu chứng như hôn mê, hơi thở có mùi hôi, vàng da niêm, xuất huyết dưới da, thiếu máu, thậm chí có thể có những thay đổi về tâm thần kinh dẫn đến hôn mê gan.
2. Ung thư ganUng thư gan có 2 dạng: nguyên phát và thứ phát. Trong đó, ung thư biểu mô tế bào gan (HCC) là ung thư gan nguyên phát thường gặp, đứng thứ sáu trong các ung thư trên toàn cầu và là nguyên nhân thứ hai gây tử vong của bệnh ung thư. Ung thư gan khó nhận biết sớm do triệu chứng không đặc trưng như sốt nhẹ, mệt mỏi, khó tiêu, đau bụng, vì thể người bệnh dễ chủ quan bỏ qua. Khi đã phát hiện thì bệnh đã tiến triển nặng khó điều trị và tỷ lệ tử vong cao.
IV. Phân loại 2 dạng viêm gan
Tùy theo thời gian kéo dài của bệnh mà người ta phân chia thành bệnh viêm gan cấp tính và bệnh viêm gan mãn tính. Mỗi thể bệnh có những đặc điểm riêng.
1. Viêm gan cấp
Viêm gan cấp được đặc trưng bởi sự phá huỷ tế bào gan và sự hiện diện tế bào viêm trong mô gan kéo dài dưới 6 tháng. Phần lớn người bị viêm gan cấp tính thường tự phục hồi.
Viêm gan cấp có thể xảy ra ở các nguyên nhân viêm gan do virus (thường là viêm gan A, B), viêm gan do ký sinh trùng, viêm gan do thuốc (ngộ độc paracetamol liều cao), viêm gan do rượu bia…
Viêm gan cấp thường có những triệu chứng như mệt mỏi, ăn không tiêu, buồn nôn, có khi bị nôn, sốt. Sau nhiều ngày có thể xuất hiện vàng da, vàng mắt. Một số bệnh nhân bị viêm gan cấp do virus B có thể bị đau khớp, bị lú lẫn và hôn mê.
Bệnh nhân bị viêm gan cấp nếu được chữa trị và chăm sóc tốt sẽ giảm nhẹ dần sau 4-6 tuần và có thể phục hồi sau 3 tháng. Ngược lại, nếu không được quan tâm chăm sóc tốt, một số trường hợp có thể nặng dẫn tới viêm gan mãn tính.
2. Viêm gan mãn tính
Viêm gan mãn tính là bệnh gan có tổn thương hoại tử và viêm diễn ra trong thời gian trên 6 tháng. Viêm gan mãn tính thường là hậu quả của viêm gan cấp tính.
Viêm gan mãn tính có thể xảy ra ở các trường hợp viêm gan virus (thường gặp là viêm gan B, C và phối hợp với D); viêm gan tự miễn, viêm gan do thuốc, viêm gan do rượu bia.
Ở viêm gan mãn tính, triệu chứng khởi đầu có thể biểu hiện những đợt rầm rộ như trong viêm gan cấp, phần còn lại thường có những triệu chứng âm thầm như mệt mỏi, cảm giác nặng tức vùng hạ sườn phải, đau cơ, đau khớp hoặc nhiều lúc chỉ có cảm giác nhức mỏi thông thường làm bệnh nhân không nhận biết được.
Khi đã bước sang giai đoạn xơ gan, các biểu hiện viêm thường giảm dần, thay vào đó là các triệu chứng của tăng áp lực tĩnh mạch cửa và suy tế bào gan là nổi bật.
V. Các xét nghiệm viêm gan nên thực hiện
Gan có chứa rất nhiều loại men (enzyme) khác nhau để xúc tác các phản ứng chuyển hóa các chất trong cơ thể. Khi tế bào gan bị hủy hoại sẽ phóng thích các men này vào máu gây tăng men gan. Do vậy, kết quả xét nghiệm tăng men gan trong máu là dấu hiệu cho biết gan đang bị viêm và hoại tử tế bào gan (ALT, AST) cũng như bất thường về bài tiết mật ở gan (GGT, ALP).
Tuy nhiên, để biết rõ nguyên nhân gây viêm gan, cần tiến hành thêm một số xét nghiệm khác đặc biệt trong các xét nghiệm viêm gan virus. Tất cả các thông số này đều rất cần để các chuyên viên y tế quyết định điều trị, tiên lượng và theo dõi quá trình điều trị viêm gan.
1. Điều trị viêm gan virus
Đối với trường hợp viêm gan virus cấp, phần lớn bệnh nhân sẽ tự khỏi. Trong trường hợp viêm gan chuyển sang mãn tính, việc điều trị sẽ trở nên khó khăn hơn và tùy từng thể bệnh. Trường hợp ở thể mang virus mãn tính không triệu chứng với nồng độ virus không cao thì chưa nên dùng thuốc điều trị đặc hiệu. Nhưng bệnh nhân cần đi khám định kỳ mỗi 6 tháng để kiểm tra nồng độ virus và men gan từ đó kịp thời điều trị khi bệnh tiến triển.
Những bệnh nhân viêm gan mãn tính thể hoạt động mới cần được điều trị và/hoặc có tình trạng hoại tử tế bào gan cần được điều trị. Mục đích điều trị là làm ức chế sự nhân lên của virus đến mức thấp nhất, ổn định hoạt động của gan, bình thường hóa các enzyme (ổn định men gan), ngăn chặn quá trình xơ hóa và ung thư gan và giúp tái tạo tế bào gan.
2. Điều trị viêm gan do rượu bia
Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu bệnh gan do rượu bia. Việc điều trị chủ yếu là khắc phục triệu chứng.
Do đó, nếu đã được chẩn đoán là viêm gan do rượu, cần ngừng uống rượu. Ngừng uống rượu tuyệt đối trong giai đoạn này có thể giúp gan phục hồi. Đó là cách duy nhất để đảo ngược tổn thương gan và ngăn chặn bệnh tiến triển.
Một chế độ ăn uống tốt, tăng cường vitamin và chất dinh dưỡng cũng có thể cải thiện tình trạng viêm gan do rượu bia. Những người bị viêm gan do rượu nặng có thể xem xét điều trị ngắn hạn với các loại thuốc để kiểm soát viêm gan.
3. Điều trị viêm gan do thuốc và hóa chất
Khi phát hiện viêm gan do thuốc, cần ngừng ngay các thuốc gây độc hại cho gan, kết hợp với điều trị hỗ trợ và chế độ ǎn uống hợp lý để tình trạng viêm gan thuyên giảm. Tuy nhiên, có một số trường hợp tổn thương gan diễn tiến rất nặng dẫn đến suy gan cấp, gây ảnh hưởng đến tính mạng, cần phải điều trị phức tạp hơn thậm chí là ghép gan.
VII. Phòng ngừa, bảo vệ gan bằng cách nào?
Vi khuẩn, virus, rượu bia, thuốc, hóa chất độc hại…là những yếu tố tác động làm gan bị tổn thương. Do đó, hạn chế tiếp xúc với những yếu tố gây tổn thương gan là biện pháp bảo vệ gan hiệu quả nhất. Tuy nhiên, rất khó để có thể loại bỏ hoàn toàn các yếu tố trên trong cuộc sống thường ngày. Vì thế, bạn cần thêm một giải pháp chủ động bảo vệ gan từ gốc.
1. Phòng ngừa bệnh gan từ cơ chế bệnh sinh
Nghiên cứu đăng trên tạp chí Chuyên ngành Độc chất của Đại học Oxford (Anh) cho thấy, khi các yếu tố độc hại như vi khuẩn, virus, ký sinh trùng, nấm mốc, hóa chất độc hại…xâm nhập cơ thể, đi vào gan sẽ trực tiếp và gián tiếp kích hoạt tế bào Kupffer – một đại thực bào nằm ở xoang gan – hoạt động quá mức, từ đó gây hại cho gan.
Theo đó, nghiên cứu cấp độ sinh học phân tử gần đây cho thấy các yếu tố trên đang dần hủy hại tế bào gan qua hai con đường. Cụ thể, các các loại vi khuẩn, vi rus, ký sinh trùng, amip…trực tiếp hoặc gián tiếp kích hoạt tế bào Kupffer, làm cho tế bào này phóng thích ra các chất gây viêm gây tổn thương, hủy hoại tế bào gan. Mặt khác, các hóa hất độc hại có trong các vật dụng sinh hoạt hằng ngày, tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, chất tăng trọng, chất tạo nạc trong thực phẩm, rượu bia, thuốc, thuốc lá… khi được chuyển hóa tại gan sẽ làm sản sinh các sản phẩm trung gian một lần nữa tiếp tục kích hoạt tế bào Kupffer làm chết tế bào gan nhiều hơn, khiến gan nhanh chóng suy yếu, hư hại.
Hậu quả là dẫn đến nhiều bệnh lý gan nguy hiểm như gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan hay thậm chí ung thư gan.
Do đó, tế bào Kupffer đóng vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh gây ra nhiều bệnh lý ở gan. Phát hiện mới này đã mở ra hướng đột phá trong phòng và hỗ trợ điều trị bệnh gan từ gốc, đó chính là kiểm soát tế bào Kupffer không hoạt động quá mức để ngăn chặn ngay từ đầu việc sản sinh các chất gây viêm, chủ động chống độc, bảo vệ gan. 
“Nghiên cứu tại Nhật Bản và Đức cho thấy, sử dụng tinh chất Wasabia và S. Marianum giúp kiểm soát tế bào Kupffer không hoạt động quá mức, qua đó giảm trên 50% các chất gây viêm như TNF-α, TGF-β, Interleukin… sau 24 giờ tuần. Hiệu quả này sẽ giúp làm giảm quá trình viêm và tổn thương gan, ngăn ngừa gan xơ hóa. Bên cạnh đó, Wasabia và S. Marianum còn giúp tăng gấp 3 lần Nrf2 – yếu tố bảo vệ cơ thể vô cùng quan trọng – chỉ sau 6 giờ, tăng cường khả năng chống độc, bảo vệ gan và tái tạo các tế bào gan bị hư hại”.
2. Dinh dưỡng khoa học đảm bảo vệ sinh, hạn chế rượu bia, sử dụng thuốc đúng cách đề phòng viêm gan.
Chế độ dinh dưỡng khoa học với việc cung cấp cho cơ thể đầy đủ và cân đối các dưỡng chất cần thiết là cách giúp nâng cao sức khỏe tổng trạng, tăng sức đề kháng và đề phòng bệnh tật trong đó có các bệnh về gan.
Cụ thể, cần đa dạng các nhóm thực phẩm như như rau, củ, quả, ngũ cốc, sữa và chế phẩm từ sữa, thịt cá và trứng. Để gan hoạt động tốt, bạn nên bổ sung các loại thức ăn chưa các loại vitamin và khoáng chất như vitamin A và vitamin C Vitamin B1, B2, B6, B12, Vitamin E Acetate, Calcium, Ascorbate, Niacin, Pantothenic Acid, Selenium, Taurine…
Không nên ăn quá nhiều các món ăn được chế biến chiên xào nhiều dầu mỡ. Hạn chế ăn muối, mỗi ngày lượng muối dùng không quá 5g. Cần lưu ý, thực phẩm bẩn là một mối nguy hại cho sức khỏe nói chung và đặc biệt là gan. Do đó, trong bữa cơm hằng ngày, nên chọn nguồn thực phẩm chất lượng, đảm vệ sinh an toàn thực phẩm.
Theo cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế (IRAC), mọi người không nên uống rượu bia hoặc nếu có uống thì nên giới hạn mức độ không quá 2 đơn vị cồn một ngày và không nên uống quá 4 đơn vị cồn trong một lần uống. Một đơn vị cồn của Tổ chức Y tế Thế giới bằng 10g cồn nguyên chất, tương đương với 3/4 chai bia, một ly rượu vang 100ml, một cốc bia hơi 330ml, hoặc một chén rượu mạnh 30ml.
Đồng thời, cần thận trọng khi sử dụng tất cả các loại thuốc vì lạm dụng bất kỳ loại thuốc nào cũng có thể gây độc cho gan. Không nên tự ý uống thuốc khi không có sự chỉ định của bác sĩ và sự hướng dẫn sử dụng của dược sĩ. Nếu đang mắc một số bệnh lý về gan, bạn càng cẩn trọng hơn khi dùng thuốc kể cả các loại thuốc Nam, thuốc Bắc, thuốc Đông y….Đối với những bệnh nhân phải sử dụng lâu dài các loại thuốc điều trị nội khoa như thuốc điều trị lao, thuốc an thần, thuốc hạ mỡ máu, thuốc trị đái tháo đường, thuốc huyết áp…cần có sự theo dõi của các bác sĩ và có những biện pháp bảo vệ gan đúng cách.
Lời kết
Virus, vi khuẩn, rượu bia, thuốc, hóa chất độc hại…là những yếu tố gây hại cho cơ thể nói chung và gan nói riêng mà bạn rất khó để tránh khỏi hoàn toàn trong cuộc sống.
Tại gan, các yếu tố này lại trực tiếp hoặc gián tiếp kích hoạt tế bào Kupffer làm phóng thích các hoạt chất gây viêm là nguyên nhân chính gâ ra các bệnh lý viêm gan, xơ gan, ung thư gan…
Vì thế, bên cạnh việc hạn chế tiếp xúc với các yếu tố gây hại gan, bạn cũng cần có giải pháp kiểm soát tế bào Kupffer hoạt động quá mức, phòng ngừa từ gốc nguyên nhân bệnh sinh gây ra các bệnh lý ở gan nguy hiểm như viêm gan, xơ gan…, đồng thời chăm sóc và bảo vệ gan – cơ quan đảm nhiệm hơn 500 vai trò phức tạp và hiện nay không có thiết bị nhân tạo nào thay thế được.
