Chè vằng (Jasminum subtriplinerve Blume) là một loài cây mọc khá phổ biến ở nước ta đặc biệt là các tỉnh miền Trung, được sử dụng rộng rãi để chữa viêm loét ngoài da, thông kinh, hoạt huyệt, chữa viêm tuyến sữa, trị thiếu máu, bổ gan, thải độc, ổn định huyết áp, kích thích tiêu hoá, ngủ ngon giấc, chống oxi hoá. Chè được thu hái phơi khô hoặc nấu cao.
Nghiên cứu từ những năm 1984 cho thấy chè vằng có terpenoid, glycosid đắng, flavonoid, syringin. Nhiều hợp chất có dược tính tốt đã được biết và công nhận như betulin, axit betulinic, 3β- acetyl- oleanoic, lupeol, β-sitosterol, rutin, astragalin, iso-quercetrin, nicotiflorin, verbascosid, isoverbascosid, iso-oleoverbascosid, apiosylverbascosid, 6′-O-menthiafoloylverbascosid, Daucosterol, Dotriacontanol có trong chè vằng (Jasminum subtriplinerve Blume).
Nhằm khai thác tiềm năng các hoạt chất quý của chè vằng, Viện Hóa học các Hợp chất Thiên nhiên – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã tiến hành nghiên cứu hiệu quả chiết và thử nghiệm hoạt tính sinh học Cao Chè Vằng Lá vằng Cam Lộ – Quảng Trị. Công trình được thực hiện dưới sự tài trợ của Đề tài HĐ06/2016/ĐT: “Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt chất sinh học của Cao Chè Vằng Lá vằng Cam Lộ – Quảng Trị
để định hướng tạo chuỗi sản phẩm thiên nhiên nâng cao giá trị thảo dược” do Viện Hóa học các Hợp chất Thiên nhiên phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Trị chủ trì.
Trong thời gian thực hiện đề tài từ tháng 10/2016 đến hết 8/2017, bên cạnh việc khẳng định hoạt chất sinh học quý của các terpene glycosid đặc trưng, đề tài đã phân lập được Chevangin B và 01 hoạt chất mới lần đầu tiên tách chiết từ Chè vằng Quảng Trị là 1-hydroxyanatolioside-B có hoạt tính chống oxy hoá, kháng khuẩn. Rutin, astragalin, iso-quercetin cũng phát hiện có trong Cao Chè Vằng Lá vằng Cam Lộ – Quảng Trị cùng nhiều hoạt chất sinh học đã phân lập. Đề tài đã tách và định lượng tinh dầu hoa chè vằng gồm có limonene, linalool (47,46%), terpineol, tinh dầu hoa hồng geraniol (11,72%), geranial (1,38%), một số chất định hương quý (nerolidol, hexenyl benzoate, phenylethyl tiglate, tetradecanal, pentadecanallinalool). Hạt chè vằng chứa 1,05% dầu béo gồm 53,1 % các axit béo không no như 9,12-octadecenoic, 9- octadecenoic, heptadecenoic tốt cho tim mạch, giảm xơ vữa, tăng hấp thụ chuyển hoá, giảm cholesterol xấu. Ngoài các hoạt chất tan trong nước, đa phần các hoạt chất chính của chè không tách chiết thích hợp với môi trường nước. Vì vậy, đề tài đã nghiên cứu tách chiết các phân đoạn có hoạt tính sinh học với các dung môi chiết khác nhau, nồng độ thích hợp, thời gian và nhiệt độ tách chiết tối ưu, đánh giá hoạt tính sinh học, phát triển các sản phẩm thiên nhiên hỗ trợ bảo vệ sức khoẻ từ nguồn dược liệu Chè vằng Quảng Trị.
Cao Chè Vằng Lá vằng Cam Lộ – Quảng Trị đã được làm khô, nghiền mịn sử dụng cho nghiên cứu. Kết quả cho thấy, sử dụng ethanol nồng độ 60-800, nhiệt độ chiết 600-650C, thời gian 90 phút thu được cao chiết tổng chè vằng đạt hiệu suất đạt 29,03-30,25%, tổng lượng polyphenol đạt 17,4-19,2% cao hơn so với mẫu cao thương mại hiện trên thị trường. Mẫu phân đoạn cao Chè Vằng Lá vằng Cam Lộ – Quảng Trị tan trong nước, trong cồn và ethyl axetat có hoạt tính chống oxy hoá cao 12,7-158,2 μg/l, trong đó mẫu Chè Vằng Lá vằng Cam Lộ – Quảng Trị Ethyl acetate là cao nhất với SC50 =12,7 μg/l so với các mẫu khảo nghiệm. Hầu hết các phân đoạn chiết đều có hoạt tính kháng 1-3 vi sinh vật kiểm định. Trong dung môi n-hexan và CH2Cl2 Cao Chè Vằng Lá vằng Cam Lộ – Quảng Trị đều thể hiện hoạt tính gây độc tế bào đối với dòng tế bào ung thư gan Hep-G2, riêng mẫu cao chiết CVLV- CH2Cl2 có hoạt tính kháng với cả 2 dòng tế bào ung thư gan Hep_G2 và ung thư phổi LU-1. Các mẫu cao chè vằng nghiên cứu có tổng lượng polyphenol cao hơn so với tiêu chuẩn TCVN9740-2013.
Bằng hệ thống chiết – cô đặc tuần hoàn chân không hiện đại, sản phẩm đề tài giữ được hoạt chất quý có trong cây chè vằng. màu xanh trong, không bị oxy hóa, mùi hương thơm tinh dầu, vị đắng đậm tự nhiên có tác dụng hỗ trợ chức năng gan, thải độc chống lão hóa, kháng viêm, hỗ trợ phục hồi sức khỏe cho phụ nữ sau sinh. Đề tài này được Hội đồng khoa học và công nghệ cấp tỉnh đánh giá nghiệm thu vào 31/8/2017, kết quả xếp loại xuất sắc.
